DİZ KİREÇLENMESİ (GONARTROZ)

Diz kireçlenmesi, özellikle ilerleyen yaşla birlikte artarak dizde ağrı, tutukluluk ve hareket güçlüğüne neden olan diz ekleminin yapısal bozukluğudur. Zaman içinde kişinin günlük aktivitelerini kısıtlamasına yol açan önemli bir sorun haline gelir.

Diz kireçlenmesi yıllar içinde eklem kıkırdağının yıpranıp bozulması ile ileri yaşlarda ortaya çıkabileceği gibi, diz ağrısına neden olan hastalık, yaralanma, zedelenmeler sonrasında erken yaşta diz kireçlenmesi başlayabilir.

Sağlıklı bir dizde, tüm eklem bileşenleri uyum içinde çalışır. Dizdeki bir yapının zedelenmesi halinde ise bu uyum bozulur. Bu durumda diz ağrısı, şişlik, hareket kısıtlılığı, kaslarda güçsüzlük gibi yakınmalar ortaya çıkar. Basit bir zedelenmede kısa sürede iyileşme olursa diz ekleminde sorun kalmayabilir.

Ancak belirgin hasar veya uzun süren sorunlarda eklemdeki diğer yapılar da olumsuz etkilenince dizin kinematik dengesi bozulur. Böylece başta kıkırdak olmak üzere tüm destekleyici yapılarda yıpranma başlar. Kıkırdaktaki yıpranma ve aşınma sonucu diz kireçlenmesi gelişir.

Diz Kireçlenmesi Kimlerde Görülür?

Diz kireçlenmesi orta ve ileri yaşlarda görülür. 50 yaşın üzerinde kadınlarda daha sık görülür. Hastalık daha erken yaşlarda da görülebilir. Hastalar genellikle kiloludurlar. Daha önce geçirilen eklem operasyonları, travmalar, spor yaralanmaları, iltihaplı romatizmalar, doğuştan gelen bazı bozukluklar en önemli sebepleridir.

Diz kireçlenmesi risk faktörleri:

• Şişmanlık (Obezite): Vücut ağırlığının her 0,5 kg artışı dizlere 1,5-2 kg ek yük binmesine neden olur.
• Diz çökme gerektiren meslekler: çiftçilik, yer döşeme işçiliği gibi çömelme ve dize yüklenmenin fazla olduğu işler.
• Bazı sporlar: Futbol, basketbol, kayak gibi sporlarda dizin zorlanma ve zedelenme oranı daha fazladır.
• Travma ve zedelenmeler sonrası tekrarlama: Bir kez zedelenme olanlarda tekrar olma riski hiç olmayanlara göre daha fazladır.
• Kaslarda güçsüzlük veya esneklik kaybı: Özellikle sporcularda kaslar arasındaki güç dengesi bozulduğunda veya kaslarda esneklik kaybı, kısalık olduğunda dizde zedelenme ve yaralanma riski artar. Bu nedenle antrenman programlarının her sporcuya özel dikkatli hazırlanması ve uygulanması gerekir.  Herhangi bir nörolojik hastalık veya yaralanma sonucu kalça, diz ve ayakta deformasyon sonucu gelişen bacak kas güçsüzlüğü de dizin daha kolay zedelenip yıpranmasına yol açar.

Diz Kireçlenmesi Nasıl Teşhis Edilir?

Öncelikle kişinin yakınmaları ve hekimin muayene bulguları; yürüyüş şekli, dizindeki şekil bozukluğu, şişlik, hareket kısıtlığı gibi belirtiler tanıya önemli ölçüde katkıda bulunur. Ayrıca röntgen ve gerekirse manyetik rezonans (MR) bulguları ve bazı kan tetkikleri tanı için yardımcıdır.

Diz Kireçlenmesi Belirtileri Nelerdir?

Diz eklem kireçlenmesi sonucu oluşan diz ağrısı, kireçlenmenin derecesi ile bağlantılı olarak spor yapmak gibi kompleks aktivitelerden basitçe bir sandalyeden kalkmaya ve yürümeye kadar birçok harekete engel oluşturup, günlük hayatta kişinin hareket kısıtlılığına neden olur. Diz kireçlenmesi belirtileri ve yakınmalar genellikle şunlardır;

• Diz ağrısı
• Dizde şişlik
• Yürümede zorluk
• Çömelip kalkmakta zorluk
• Merdiven inip çıkmakta zorluk
• Diz hareketlerinde kısıtlılık, tutukluk
• Hareket sırasında dizde çıtırtı sesi
• Diz üstü uyluk kaslarında zayıflık
• Diz ekleminde şekil bozukluğu
• Bacakta şekil bozukluğu

Diz eklem kireçlenmesi yavaş seyreden ancak ilerleyici bir durumdur. Diz kireçlenmesi olan hastalar en fazla diz ağrısından yakınırlar. Diz ağrısı başlangıçta uzun süre ayakta kalındığında veya yürüyüş sonrasında başlar, dinlenince ve ağrı kesici ilaçlar ile geçer.

Zamanla daha kısa süreli hareketlerde de dizde ağrı olmaya başlar ve daha uzun sürer. Ağrı kesici ilaçlar eskisi kadar etkili olmamaya başlar.

Kireçlenme ilerleyince diz ağrısı süreklilik kazanır, bazen yatarken bile devam eder, ilaçlara hiç yanıt vermez olur. Erken dönem diz kireçlenmesinde uzun yürüyüş veya sportif aktivitelerde zorlanma yaşanabilir. Ancak diz ekleminde kireçlenmenin şiddeti arttıkça sokağa çıkmak, kısa mesafe yürümek veya komşuya gitmek bile sıkıntılı hale gelmeye başlar. İleri derecede diz kireçlenmesi durumunda ise kişiler evde günlük temel gereksinimlerini yapmakta bile zorluk yaşar, bu nedenle destek ve yardıma ihtiyaç duyarlar.

Diz Kireçlenmesi Ameliyatsız Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Diz kireçlenmesi tedavisinde ameliyat her zaman ilk seçenek olarak düşünülmez. Hastanın Ameliyat, diz kireçlenmesi tedavisi için her zaman ilk ve tek seçenek olarak değerlendirilmez. Kireçlenmenin eklemde neden olduğu hasara ve kişinin şikayetlerine göre öncelikle ameliyatsız tedavi seçenekleri önerilebilir. Diz kireçlenmesinde ameliyat dışı tedavi yöntemleri şunlardır:

• Dize yük bindiren hareketlerden kaçınma
• Kilo verme
• İlaç tedavisi
• Fizik tedavi ve egzersiz
• Baston, dizlik, tabanlık kullanımı

Hafif veya orta dereceli diz kireçlenmesi olanlarda ilaç, fizik tedavi ve egzersiz ile ağrı ve dizdeki hareket zorluğunun azaltabileceği bilinmektedir. Diz kireçlenmesi tedavisinin hastanın yaşam tarzına uymasını sağlamak ve hedeflerine ulaşmasına yardımcı olmak için bu karar verme sürecinin her aşamasında hasta ile iş birliği içinde olmak gerekir.

Diz Kireçlenmesinde Fizik Tedavi Nasıl Yapılır?

Sıcak veya soğuk uygulamalar, elektroterapi (TENS, elektrik stimülasyonu, vb), kişiye özel egzersizler  fizik tedavinin temel bileşenleri arasındadır.

Sıcak ve soğuk uygulamalar;  genellikle ödemin belirgin olduğu alevlenme döneminde soğuk uygulama yapılır. Kronik diz kireçlenmesi ağrısında ise sıcak uygulamalar tercih edilir. Sıcak uygulama hotpack, infraruj gibi yöntemlerle yapılabilir.

Su ile tedavi (hidroterapi): Tedavi havuzlarında yapılan su içi egzersizlerde suyun kaldırma kuvveti yardımıyla ekleme binen yük azalır ve egzersiz yapmak kolaylaşır. Germe, kas güçlendirme, aerobik egzersizlerin yanında yürüme, merdiven çıkma eğitimi de havuzda başlanıp hastanın durumu düzeldikçe su dışı normal egzersiz salonuna geçiş yapılabilir.

Manuel terapi eklem ağrısı ve tutukluğunu azaltabilir ancak aktif egzersiz yöntemleri ile kombine edilirse daha yararlı olur.

Masaj diz kireçlenmesinde temel tedaviler arasında olmasa da destekleyici tedavi olarak kas gevşetici, kasları uyarıcı ve eklem sertliğini azaltıcı özellikleri bulunur.

Elektroterapi diz kireçlenmesi tedavisi için kullanılan önemli tekniklerdendir. Cilt üzerine yapıştırılan elektrotlar ile sinir ve kaslar elektrik akımları ile uyarılır. Buna transkutanöz elektriksel sinir stimülasyonu denilir. Sinirlerin uyarımı ile ağrı hissi azaltılır. Kasları uyarmaya yönelik elektrik stimülasyonu ile kas erimesi önlenebilir.

Bantlama teknikleri ameliyatsız diz kireçlenmesi tedavisi için kullanılabilir. Kinezyolojik bantlama yöntemi ile ağrı azalabildiği gibi kasları uyarıcı ve eklem yapısını destekleyici etki de sağlanabilir.

Diz Kireçlenmesi Egzersizleri Nelerdir?

Diz kireçlenmesi olan kişilerde özellikle diz çevresindeki kasların kuvvetlendirilmesi önemlidir. Bu bölge kaslarının zayıf olması diz eklemine ve kıkırdaklara binen yükün daha fazla olmasına ve aşınmasına yol açabilir. Ayrıca kalça ve bel bölgesi kaslarının da kuvvetlendirilmesi tüm bacağın yüklenmeye yanıtı açısından önemlidir. Düz yürüyüşler yapmak, yüzmek, düz zeminde bisiklete binmek, spor salonunda veya evde diz çevresi kasları güçlendiren egzersizler yapmak önerilir. Fazla çömelme içeren egzersizler (örneğin ağırlıklarla yapılan tam squat hareketi, yokuşta yürümek veya yokuşta bisiklete binmek) ise diz kireçlenmesi olan hastalar için hem ağrıyı ortaya çıkaran hem de kıkırdağa fazla yük bindiren hareketler olduğu için önerilmez.

Diz Kireçlenmesine Yürüyüş İyi Gelir mi?

Hafif ve orta yoğunluktaki egzersizlerin kas gücünü ve esnekliği artırarak diz kireçlenmesine iyi geldiği bilinmektedir. Bu egzersiz türlerinden biri de yürüyüş yapmaktır. Düzenli yapılan yürüyüşler eklemlere aşırı yük bindirmeyen düşük etkili bir aktivite olduğundan diz kireçlenmesi olan birçok hasta için fayda sağlayabilmektedir. Ayrıca, düzenli yürümek sağlıklı kiloyu korumaya yardımcı olmakta böylece fazla kilolar nedeniyle diz eklemine binen yükün artması önlenmektedir.

Diz kireçlenmesi olan hastalarda eklemdeki hasarın durumuna göre genellikle başlangıç olarak günde 10–15 dakika hafif yürüyüşler önerilmektedir. Bu süre zamanla 30 dakikaya çıkarılabilir. Ancak, ağrı veya acı, eklemde şişlik, sertlik gibi yakınmaların arttığı durumlarda ya da dizin fazla zorlandığı hissedildiğinde yürüyüşe devam edilmemesi önerilir. Uzun mesafe ve yoğun tempodaki yürüyüşler diz kireçlenmesinin ilerlemesine neden olabilir.

SIK SORULAN SORULAR

Diz kireçlenmesi düzelir mi?

Diz Kireçlenmesi (Osteoartrit) uzun vadeli bir durumdur.  Zamanla daha da kötüye gidebilir. Semptomları azaltmak için bir dizi tedavi mevcuttur. Semptomlar, fizik tedavi ve basit önlemlerle yönetilebilir.

Çok yürümek kireçlenme yapar mı?

Diz kireçlenmesi olan hastalarda eklemdeki hasarın durumuna göre genellikle başlangıç olarak günde 10–15 dakika hafif yürüyüşler önerilmektedir. Bu süre zamanla 30 dakikaya çıkarılabilir. Ancak, ağrı veya acı, eklemde şişlik, sertlik gibi yakınmaların arttığı durumlarda ya da dizin fazla zorlandığı hissedildiğinde yürüyüşe devam edilmemesi önerilir. Uzun mesafe ve yoğun tempodaki yürüyüşler diz kireçlenmesinin ilerlemesine neden olabilir.

Kireçlenme kendi kendine geçer mi?

Kireçlenme uzun vadeli bir durumdur ve tedavi edilemez, ancak fizik tedavi ile ağrılarınız ve hareketlerinizde kademeli olarak bir iyiye dönüş sağlanılabilir.

Kireçlenmeye sıcak mı soğuk mu?

Sıcak,  eklem hareketsizliği ile ilgili ağrı ve sertlik için etkili bir uygulamadır.  Günde 2 veya 3 kez 20 ila 30 dakika sıcak uygulama ağrılarınızı hafifletebilir.

Kireçlenme olanlar nelere dikkat etmeli?

Sağlıklı bir vücut ağırlığını koruyun, Kan şekerinizi kontrol edin, egzersiz ve yürüyüşler yapın, ikinci bir yaralanmayı önleyin, kilo verin, ekleminizi sıcak tutun ve gerekiyor ise dizlik kullanın.

Diz kireçlenmesi ilerlerse ne olur?

Hastalığın ileri aşamasında, yürüme ve merdiven inme dahil günlük işleri bile yapmayı zorlaştırır duruma gelir, dayanılmaz ağrıya neden olur ve eklemlerinden gelen çıtırtı sesi çoğalır.

Diz kireçlenmesi için hangi doktora gidilir?