TRAVMATİK BEYİN HASARI

Travmatik beyin hasarı, kafatası veya beyinde; kaza, düşme, çarpma, çarpışma, fiziksel saldırı, trafik kazası gibi travmalar sonrası kafaya darbe alınması sonucu gerçekleşen yaralanmadır. Kafatası içerisinde korunmakta olan beynin, travma sonucunda hasara uğraması ve bunun sonucunda ortaya çıkan kas, iskelet ve sinir sistemi problemleriyle seyreden bir hastalıktır. Travmatik beyin hasarı ve kafa travması terimleri, tıp literatüründe sıklıkla birbirinin yerine kullanılmaktadır.

 

Travmatik Beyin Hasarı Nedenleri Nelerdir?

• Düşme sonucu alınan fiziksel darbeler
• Spor kazaları
• Trafik kazaları
• İş kazaları
• Ateşli silah yaralanmaları
• Darp gibi olaylar travmatik beyin hasarına neden olmaktadır.

 

Travmatik Beyin Hasarı Belirtileri Nelerdir?

Hafif kafa travmalarından sonra yaşanan belirtiler şu şekilde sıralanabilir;

• Travma alanında şişlik, morluk ve çizikler gözlenebilir.
• Hastanın nörolojik muayenesinde baş ağrısı, baş dönmesi gibi şikayetler mevcuttur.

Ağır kafa travmalarından sonra yaşanan belirtiler şu şekilde sıralanabilir;

• Travma alanında, cilt altındaki kanamalara bağlı büyük şişlikler
• Derin cilt kesileri
• Kafatasının çökme ve kırıkları gözlenebilir.

Ağır kafa travmalı hastaların nörolojik muayenesinde belirtiler şu şekilde sıralanabilir;

• Bilinç kaybı, bilinç bulanıklığı, bayılma, anlama ve konuşma problemi
• Uyanık olunması beklenen saatlerde uyuklanması
• Burun veya kulaktan saydam sıvı ya da kan gelmesi
• Şiddetli baş ağrısı yakınması
• 5-6 kez fışkırır tarzda kusma
• Denge kaybı veya yürümede problem
• Bulanık, çift görme veya ani görme kaybı
• Her iki kolda veya bacakta güçsüzlük
• Epilepsi yani sara nöbeti veya kasılmalar

Bu belirtilerin yanında bebeklerde yaşanan kafa travmalarından sonra; etrafa ilginin azalması, emme veya yeme bozukluğu gibi durumlar görülebilmektedir.

 

Travmatik Beyin Hasarı Nasıl Teşhis Edilir?

Kafa travması tedavi edilmediği zaman hayatı tehdit edecek kadar ciddi sonuçları olabilir. Tıbbi tedaviye gerek olup olmadığının belirlenmesi için kafa travmasının tipi ve derecesi belirlenmelidir. Sadece gözle muayene ederek tamamen değerlendirme sağlanamayabilir. Kanama varlığı kontrol edilebilir. Ancak kanamanın seviyesi teşhis için yeterli olmayabilir. Küçük kafa yaralanmaları çok kanarken, bazı ciddi kafa travmalarında hiç kanama görülmeyebilir. Kafatası bölgesine gelen her darbe ciddiye alınmalı ve acilen bir doktor tarafından kontrol edilmelidir. Kafa travması nasıl teşhis edilir konusunda uzman bir doktora danışmak önemlidir. Yaralanmanın detayları tanıda yardımcı olabilir. Kafa travmasının teşhis yöntemleri şunlardır:

• Glasgow Koma Skalası (GCS): Zihinsel durumunuzu değerlendiren, yaralanmanın şiddetini gösteren puanlama içeren bir testtir.

• Sinir Fonksiyonu Değerlendirmesi: Kas kontrolü, kas gücü, göz hareketleri, his duyusu gibi beyinden gelen sinirsel fonksiyonların değerlendirilmesi için nörolojik muayene yapılması gerekebilir.

• Bilgisayarlı Tomografi (BT): Bilgisayarlı tomografi görüntüleme yöntemi sayesinde kırık, kanama veya pıhtılaşma varlığı tespit edilebilir. Kemik dokusu hakkında hızlı ve doğru sonuç verebilir.

• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): Bilgisayarlı tomografiye ek olarak yumuşak dokuların da net görüntülenmesini sağlar. Ancak uzun süreli bir işlem olduğu için acil müdahale gerektiren durumlarda uygulanamayabilir.

 

Travmatik Beyin Hasarı Tedavisi Nasıl Yapılır?

• Kafa travmalarında ilk müdahale acil serviste yapılır, yapılan muayene ve tetkik sonucu acil cerrahi gerektirmeyen durumlarda hastalar bir süre müşahede odasında takip edildikten sonra, takiplerinde bir problem saptanmadıysa, hasta ve yakınlarına tıbbi önerilerde bulunulur, beyin cerrahi acil durumları anlatılarak beyin cerrahi poliklinik kontrolü önerilir.
• İleri tetkik ve tedavi gerekli olduğu durumlarda takip beyin cerrahi kliniklerinde yapılır. Kafa travmalarında genellikle şuur takibi ve medikal tedavi yeterli olmaktadır
• Acil cerrahi gerektiren kafa travması hastaları,  beyin cerrahi kliniklerince opere edilir. Yapılan cerrahi müdahale ile amaç olabildiğince erken dönemde kafa içi basıncı azaltarak beyin hasarını en aza indirmek ve yaşamsal destek sağlamaktır.
• Cerrahi sonrası hastanın takipleri yoğun bakım servislerinde yapılır. Yoğun bakım süreleri beyin hasarının ciddiyetiyle orantılıdır.  Birkaç hafta yoğun bakımda kalan kişilerde aktif yaşantılarına dönebilme ihtimali yüksekken birkaç ay ve fazlası yoğun bakım ve komada kalan hastalarda aktif yaşama tam anlamıyla dönme olasılıkları daha azdır.
• Yoğun bakımdan çıkan hastaların aktif yaşamlarına dönmeleri için nitelikli ve kapsamlı bir rehabilitasyon şarttır.

Travmatik Beyin Hasarında Fizik Tedavi Nasıldır?

 

Günümüzde giderek artan ve gelişen cerrahi ve acil yardım yöntemleri sayesinde, travmatik beyin yaralanmalarına bağlı ölümler azalırken, hayatta kalma oranının artmasına bağlı olarak hastaların rehabilitasyonu ve tekrar topluma kazandırılması oldukça önem kazanmaktadır. 

Travmatik beyin hasarında rehabilitasyonun amacı;

• Bozulan fonksiyonları iyileştirmek, 
• Yürümeyi sağlamak, 
• Hastanın mümkün olan en yüksek seviyede bağımsızlığına kavuşturmak,
• Hastalığa bağlı oluşabilecek diğer sağlık problemlerini önlemektir.

Yoğun Bakım: 

Travmatik beyin hasarında rehabilitasyon erken dönemde başlatılmalıdır. Hasta yoğun bakımda hatta bilinci kapalı iken yapılacak pasif eklem hareketleri ve hastanın iki saatte bir döndürülmesi gibi basit önlemler ile ileride rehabilitasyonun başarısını etkileyebilecek eklem kısıtlanmaları ve bası yaraları gibi sorunların önüne geçilebilir. Bu nedenle hastanın erken dönemden itibaren bir fizyoterapist tarafından takibi önemlidir.

Rehabilitasyon :

Tıbbi yönden stabil hale gelen hastalar daha yoğun ve kapsamlı bir rehabilitasyon programına alınır. Rehabilitasyon başlangıcında hasta kapsamlı bir muayene ile bilinç düzeyi, motor, duyu, algı, denge, yürüme ve günlük yaşam aktiviteleri yönünden değerlendirilerek hastaya özel bir fizik tedavi ve rehabilitasyon programı fizyoterapist tarafından planlanır. Bu program haftalık değerlendirmeler ile takip edilerek yeni belirlenen hedeflere göre şekillendirilir.

• Travmatik beyin hasarlı hastaların erken mobilizasyonu (harekete geçirilmesi) önemlidir. Böylece immobilizasyona (hareketsiz kalmaya) bağlı ortaya çıkabilecek, kas atrofisi, bası yarası, kemik erimesi, eklem kısıtlanmaları, yumuşak doku kireçlenmeleri gibi komplikasyonlar önlenir. 
• Fizik tedavi ve rehabilitasyon programı, hastanın mevcut tıbbi durumu ve fonksiyonel düzeyine uygun olarak; yatak içinde mobilizasyon, oturma dengesi eğitimi, el ve kollarını kullanma, yatak dışına çıkma ve transfer aktiviteleri, ayağa kalkma, ayakta denge eğitimi, yürüme, merdiven inip çıkma, iş-uğraşı ve günlük yaşam aktivitelerinin eğitimi faaliyetlerini içerir.
• Travmatik beyin hasarında spastisite denilen istemsiz kas kasılmaları oluşabilir. Eğer bu kasılmalar hastanın eklem hareketlerini, pozisyonlanmasını, hijyenini bozuyorsa veya egzersiz sırasında ağrıya neden oluyorsa tedavi edilmesi gerekir. Tedavisinde ilaçlar, fizik tedavi ve egzersizler yanında girişimsel ve cerrahi yöntemler de uygulanabilir.
• Eğer hastada eklem kontraktürü oluşmuşsa, eklem hareket açıklığı egzersizleri, germe, cihazlama veya cerrahi müdahale gerekebilir. 
• Travmatik beyin hasarında kas kuvvetsizlikleri görülebilir. Bu durumlarda kas kuvvetlendirme egzersizleri ile kaslar normal kuvvetine getirilmeye çalışılır. Beraberinde denge ve koordinasyon bozuklukları söz konusu ise buna yönelik egzersizler de yaptırılır. Bu çalışmalar sırasında ihtiyaç duyulduğunda ortez ve diğer yardımcı cihazlardan yararlanılabilir.

 

Solunum rehabilitasyonu, dil ve konuşma terapisi, ergoterapi, psikoterapi, nöropatik ağrı tedavisi ve mesane ve bağırsak sorunlarının tedavisi travmatik beyin hasarlı hastaların rehabilitasyonunda önemli yeri olan diğer tedavi başlıklarıdır.

DİKKAT

Travmatik beyin hasarında rehabilitasyonun başarısı, beyin hasarının ağırlığı, yaş, cinsiyet, hastalık öncesi durum, sosyoekonomik parametreler, bilişsel işlevlerin durumu gibi birçok faktörden etkilenir. Süreç uzun ve klinik düzelme bazen çok yavaş olsa da, büyük çoğunluğu genç olan bu hastalar uygun bir rehabilitasyon programı ile bağımsız ve üretken bir yaşantıya geçebilir. Eğer hasta her yönüyle kendisi için oluşturulmuş bir rehabilitasyon programına alınmazsa gösterebileceği performansın gerisinde kalır.